Het koloniale verleden is geen afgesloten geschiedenis, ook niet op vlak van opvoeding en opgroeien vandaag. Hoe komt het dat sommige koloniale beelden hardnekkig blijven bestaan? Verslag #3 van de ‘Onze koloniale erfenis’-reeks.
21 NOV 2023 – We zijn te gast in Campus Corso te Leuven voor een gesprek met auteur Tuly Salumu, universiteitsstudente Rania Oumarou, ex-koloniaal Rob Claes en voetballer Willy Kabera over hun persoonlijke ervaringen als kind en als ouder. Om vervolgens met Nyanchama Okemwa uit te zoomen en naar het grotere, maatschappelijke plaatje te kijken. Gastvrouwen van dienst zijn Tiny Alaerts en Bitshilualua Kabeya.
Hoe is het om als kind of jongere op te groeien in een omgeving die sterk van je verschilt of waar het evident is dat jij anders bent? Wanneer besefte je de eerste keer dat je anders was dan de rest? Daarover gaat Bitshilualua, educatief medewerker dekolonisatie bij Avansa Oost-Brabant, in gesprek met Rania, Willy, Tuly en Rob.
Rania Oumarou, eerstejaarsstudente aan de KULeuven met Kameroenese roots, bijt de spits af. Voor haar vormde de dood van George Floyd drie jaar geleden, toen ze zelf 15 jaar was, het keerpunt. De Afro-Amerikaanse George Floyd stierf op 25 mei 2020 nadat een politieagent met zijn knie acht minuten lang zijn nek afknelde. Dat moment maakte haar bewust/aware. Het gaf haar het duwtje om aan te sluiten bij Speak Up!, het Leuvense initiatief voor en door Leuvense leerlingen dat racisme op school bespreekbaar wil maken.
Rob Claes, een witte man van 77 jaar, woonde tot zijn veertiende met zijn ouders in Bukavu in het toenmalige Belgisch Congo. Tijdens de Congocrisis in 1960 vluchtten zijn ouders met hem terug naar België. Als veertienjarige werd hij in België geconfronteerd met pestgedrag en kreeg hij 'vuile Congolees' naar z'n hoofd geslingerd.
Tuly Salumu werkte als journaliste voor onder andere De Standaard, Het Nieuwsblad en MO* Magazine. Na enkele opgemerkte opiniestukken stortte ze zich op een schrijversloopbaan. Ze is de dochter van een witte, Vlaamse mama en een Congolese papa en zelf mama van twee jonge kinderen.
Ook voor haar vormde de dood van George Floyd en de daaruit vloeiende Black Lives Matter-beweging dé eye opener. Dat en het moment dat haar zoontje in de derde kleuterklas zei dat hij de bruine kindjes niet leuk vond en dat hij niet met hen wou spelen. Die twee gebeurtenissen zorgden voor de klik in haar hoofd om te praten met haar kinderen over afkomst.
Willy Kabera, 30 jaar, papa van een vijf maanden oude baby en een driejarige kleuter, was zelf amper tien maanden oud toen in 1994 zijn ouders met hem en zijn familie de Rwandese genocide ontvluchtten. Al als zevenjarige werd hij geconfronteerd met racisme op het voetbalveld van Baasrode. Ouders langs het veld schreeuwden dat hij moest terugkeren naar zijn land of scholden hem uit voor 'bruine aap'.
Bitshilualua polst naar de schoolervaringen van Willy, Rob, Rania en Tuly.
Haarzelf is bijvoorbeeld vooral bijgebleven dat medeleerlingen op de lagere school haar vroegen 'of ze honger had' en 'of ze in een hut woonde'. Maar ook dat haar mama haar waarschuwde om zeker niet de witte kindjes te slaan of duwen en ze altijd te helpen. Waardoor bij haar het beeld van witte kinderen als blijkbaar kwetsbare wezens groeide.
Tuly getuigt hoe het haar trof dat haar Congolese oma haar altijd veel liever behandelde dan haar halfbroers die 100% zwart waren. Op school heeft ze zich altijd proberen bewijzen en te tonen als rolmodel. Maar desondanks kampt ze met een minderwaardigheidsgevoel. De les die ze aan haar kinderen wil meegeven? Dat ze niet per se uitblinkers in iets moeten zijn om geliefd te worden en een waardevol persoon te zijn.
Rob getuigt hoe hij op de school in Congo met allemaal witte, Franstalige kinderen op één zwarte scholier na, ervaarde dat de norm wit, Franstalig en gelovig dicteerde en wie daar niet aan voldeed, werd beschouwd als 'basse classe'. Toen hij terug in België op school zat, werd hij uitgescholden voor 'vuile Congolees' of 'profiteur'.
Willy vraagt zich af hoe het komt dat die koloniale denkbeelden zo hardnekkig blijven bestaan. Vooral het beeld van zwarte mensen als hulpbehoevend en witte personen als redder blijkt erg hardnekkig te zijn. Hij kreeg thuis de boodschap mee dat hij moest beseffen 'dat ze bij de blanken zijn en dat hij geconfronteerd zou worden met vooroordelen.' Maar ook dat hij 'niks meer en zeker niks minder waard was dan de anderen'. En dat is ook wat hij zelf aan zijn kinderen wil meegeven.
Rania vertelt op haar beurt dat ze dankzij haar oma de 'witte cultuur' leerde kennen en dat dat het makkelijker maakte voor haar om bij haar leeftijdsgenoten aan te sluiten.
Er zijn bepaalde mensen die de software in hun hoofd niet willen updaten en nog werken op oude software
Het eerste deel van de avond rondt Bitshilualua Kabeya af met de vraag wat iedereen dagelijks doet om in verbinding met de maatschappij te blijven.
Willy is erg betrokken bij de kerkgemeenschap van Dendermonde sinds zijn verhuis van Baasrode naar de stad. Hij wil vooral aan zijn kinderen meegeven dat ze in een maatschappij leven waarvan de meerderheid wit is, maar dat zij ook hun plek hebben.
Rania blijft het gesprek over racisme voeren met vrienden en andere mensen.
Tuly vindt het lastig om mensen rechtstreeks aan te spreken over racisme. Haar manier om ermee om te gaan is erover schrijven in de hoop zo mensen meer inzicht te geven in het leven van een 'dubbelbloed'.
En ten slotte benadrukt Rob hoe belangrijk opvoeden met respect voor je medemens is.
Tuly Salumu leest enkele fragmenten uit haar pas gepubliceerde roman 'Bintje'.
Tijdens het tweede deel van deze avond over de koloniale erfenis en opvoeding zoomen we uit. Nyanchama Okemwa, antiracismeactiviste met Keniaanse roots en momenteel actief bij Hand in Hand tegen Racisme, kijkt naar deze persoonlijke ervaringen vanuit het ruimere, maatschappelijke kader.
Eurocentrisch onderwijs
Hoe komt het dat wij allemaal nog altijd de invloed ondervinden van de koloniale erfenis? Hoe komt het dat koloniale beelden tot op de dag van vandaag kunnen blijven voortleven? Nyanchama is ervan overtuigd dat dat mogelijk is doordat enerzijds veel mensen het koloniale beschouwen als iets uit het verleden, maar anderzijds ziet ze ook het onderwijs als een belangrijke factor.
Ons onderwijs is nog steeds erg eurocentrisch, waarin maar één perspectief aan bod komt. We moeten van een UNIversiteit naar een PLURIversiteit, onderwijs waarin meerdere perspectieven aan bod komen.
Je krijgt nu als leerling de belofte dat wanneer je afstudeert, je geleerd zal hebben om de wereld te navigeren. Terwijl in werkelijkheid je een eurocentrisch wereldbeeld hebt meegekregen en de wereld superdivers is.
Rania bevestigt die visie. Alles wat ze geleerd heeft over diversiteit en racisme, pikte ze op via internet. In de geschiedenislessen op school kwam altijd maar één kant van het verhaal aan bod. Onderwijs dat meerdere perspectieven aan bod laat komen, is bovendien extra belangrijk omdat niet iedereen de moed en zin heeft om zichzelf te informeren.
Rob was zelf leerkracht en vertelt hoe hij in die rol actief een breder wereldbeeld en respect voor elkaar aan zijn leerlingen probeerde mee te geven.
Learn. Unlearn. And relearn.
Nyanchama Okemwa stelt iedereen gerust dat het heel menselijk is om mensen gelijkend op jezelf op te zoeken. Belangrijkste is te kijken naar de context en de structurele mechanismen waarbinnen je je bevindt. De belangrijke vraag die we ons steeds moeten stellen, is: 'Wie zegt iets, waarom en wat wordt er net niet uitgesproken?' Wiens belangen worden gediend? Wie trekt aan de touwtjes? Wie heeft onze voorouders geleerd dat sommige andere mensen inferieur zijn en beschaafd moeten worden?
Zowel de erfgenamen van de kolonisatoren als die van de gekoloniseerden worden getroffen door hetzelfde mes. Maar wie houdt het heft in handen? Daar moeten we naar kijken. Want wie is vertrokken naar Congo om te koloniseren? Dat is het koningshuis, de kerk, de staat en bedrijven. En de erfgenamen van deze vier groepen trekken nog altijd aan de touwtjes.
'It's time to change the rules!', stelt Nyanchama. Wordt mee een bondgenoot en eigen het probleem je toe. Want racisme is structureel en systemisch en moet dus ook op die niveaus aangepakt worden.
Deze avond is een onderdeel van Onze koloniale erfenis, een initiatief van Stad Leuven en Avansa Oost-Brabant naar het concept van Peter Verlinden en Marie Bamutese. Na elke avond volgt een verslag op de projectpagina.
Avansa is op zoek naar kandidaten voor meerstemmige gesprekstafels rond het koloniale verleden. Om samen de toekomst verder vorm te geven. Heb jij ‘iets’ met Congo, Burundi of Rwanda en interesse voor ‘De Conversaties’? Laat het ons weten!
Dit traject is een vervolg op de eerste editie van 'De Conversaties', een project uitgerold door KU Leuven in 2021.
