Ontwikkelingshulp of internationale samenwerking?

Onze koloniale erfenis: focus op internationale samenwerking

19 DEC 2023 – We zijn opnieuw te gast in Campus Corso te Leuven voor een gesprek met voormalig Rikolto-medewerker Ivan Godfroid, journalist en auteur Peter Verlinden en educatief medewerker bij Avansa Oost-Brabant Philsan Osman over internationale samenwerking. Don Moussa Pandzou is de moderator van de avond.

Dekolonisatie gaat over herstel. Hoe dat herstel eruit moet zien, willen we samen invullen. Woorden zijn daar een belangrijk onderdeel van. Hoe zit het met de term 'ontwikkelingssamenwerking' of 'ontwikkelingshulp'? Hoe zien wij hulp? Het is een debat dat al decennia wordt gevoerd en dat op deze avond vanuit verschillende standpunten wordt bekeken.

Het verhaal van Rikolto

Ivan Godfroid steekt van wal met een presentatie over de geschiedenis en evolutie van de postkoloniale aanpak van Rikolto. Ivan werkte de laatste dertien jaar van zijn carrière bij Rikolto aan de versterking van de landbouw in de Democratische Republiek Congo.

Van COOPIBO, Vredeseilanden en FADO tot Rikolto

Rikolto komt voort uit de fusie van drie moederorganisaties: COOPIBO (Coöperatie Internationale Bouworde), Vredeseilanden en FADO. Alle drie ontstonden ze vanuit christelijke bezielers en inspiratie en evolueerden ook naar een geseculariseerde organisatie.

In 1998 fusioneerden Vredeseilanden en COOPIBO, om in 2001 met FADO samen te smelten tot Vredeseilanden. In 2017 volgde dan de naamsverandering naar Rikolto.

Van in België verankerde vzw naar een wereldwijde stichting

Die naamsverandering was het resultaat van een volledige hertekening van de organisatiestructuur. Vredeseilanden was een vzw met een in België verankerd bestuur, vertegenwoordigingen in het Zuiden en een geografische focus.

Vanaf 2017 is Rikolto een stichting van openbaar nut met een wereldwijd bestuur georganiseerd als netwerkorganisatie van semi-autonome Rikolto's en niet langer een geografische maar thematische focus, zoals rijst, koffie en cacao.

Rikolto evolueerde kortom van een Westerse, vanuit missionering ontstane christelijke organisatie die rurale ontwikkelingsprojecten opzette naar een wereldwijd aangestuurde organisatie met lokale teams die inzet op de ondersteuning van stedelijke voedselsystemen.

Het punt is dat elke ngo de moed moet hebben om haar maatschappelijke relevantie voortdurend te bevragen en vanuit de antwoorden structurele veranderingen doorvoeren om die relevantie te versterken, zo niet staat haar geloofwaardigheid op het spel.

Twee voorbeelden van Philsan Osman als denkvoer

'Ontwikkelingshulp' is een term die heel veel associaties oproept. De aanwezigen denken spontaan aan oneerlijke handelsrelaties, exotische beelden, zilverpapieren chocoladewikkels sparen voor de 'arme kindjes', beelden van hongersnood, stervende kinderen met dikke buikjes die wij kunnen helpen door geld te sturen. Philsan Osman geeft graag twee voorbeelden waarmee ze ons wil laten nadenken over ontwikkelingssamenwerking.

Geldtransfers

Volgens een VN-rapport stuurden in 2018 200 miljoen migranten die in het Globale Noorden wonen en werken voor een totaal van 689 miljard euro naar hun landen van herkomst. Dat is maar liefst drie keer zoveel als overheden in het Globale Noorden besteden aan hulp. Dit bedrag is hoogstwaarschijnlijk nog een ferme onderschatting, want de meeste geldtransfers verlopen via informele kanalen.

De klimaatkwestie
Philsan polst bij het publiek naar wie de Green Belt Movement en Wangari Maathai kent. Dat doet bij niet veel aanwezigen een belletje rinkelen.

Dr. Wangari Muta Maathai (1940-2011) was een Keniaanse milieu- en politiek activiste. Ze richtte de milieuorganisatie Green Belt Movement op, die onder andere 30.000 vrouwen in bosbouw, bijenteelt en voedselbewerking trainde. Ze was ook parlementslid en later onderminister van Milieuzaken en Natuurlijke Hulpbronnen. In 2004 kreeg ze als eerste Afrikaanse vrouw de Nobelprijs voor de Vrede voor haar bijdrage aan duurzame ontwikkeling, democratie en vrede.

De blik van Peter Verlinden

Peter haalt aan dat de discussie die nu gevoerd wordt, een oude discussie is, die ook al eind jaren tachtig gevoerd werd. Enkel woorden veranderen, werkt niet volgens hem.

Het geld kwam van het Noorden en stroomde naar het Zuiden en wie het geld had, bepaalde de regels. In die zin ziet hij ook een enorme verantwoordelijkheid bij de elites in het Zuiden die hun eigen belangen verdedigden. Dit in tegenstelling met de veranderingen die Rikolto bottom-up probeert te realiseren.

De moeilijke verhouding tussen de diaspora en de ngo's

Don Moussa vraagt aan Philsan hoe zij tegenover het verhaal van Ivan Godfroid en Peter Verlinden staat en hoe zij naar de positie van de ngo's kijkt. Er is een vertrouwensbreuk tussen de diaspora en de ontwikkelings-ngo's. Philsan wijst erop dat we moeten kijken naar de impact van de ngo's. De teneur is dat ngo's niet realiseren wat de lokale bevolking zelf wil.

Don Moussa: 'Binnen de diaspora zelf ontstaan heel wat initiatieven. Welke rol kunnen zij spelen?'

Philsan: 'Belangrijk is dat er gekeken wordt naar de huidige machtsdynamieken en dat daarbij rekening wordt gehouden met de geschiedenis en de vraag of ontwikkelingssamenwerking überhaupt nodig is.'

Peter: 'We moeten realistisch zijn. Ngo's zijn een minderheid; het is de politiek die de verhoudingen uittekent. De ngo's en ngo's uit de diaspora moeten druk op de politiek uitvoeren, anders blijft het gerommel in de marge. Dus meer politiserend werken en thema's aankaarten via activisme.'

Don Moussa vertelt over het gesprek dat hij had met Enabel, het ontwikkelingsagentschap van de Belgische federale regering, en met Caroline Gennez, federaal Minister van Ontwikkelingssamenwerking, die beiden heel hard vertrekken vanuit wat de buitenlandse partners willen. Welke rol zou de diaspora hierbij kunnen spelen?

Ivan: 'De meeste media-aandacht gaat naar noodhulp. Structurele hulp zoals Rikolto die biedt vertrekt vanuit de analyse dat er maar één wereld bestaat en Rikolto focust daarbij op landbouw en voeding. Rikolto doet ook in Vlaanderen aan beleidsbeïnvloeding samen met Vlaamse boeren.'

Don Moussa: 'Is het mogelijk om dat samen te doen? De machtsverhoudingen zijn niet gelijk.'

Philsan: 'Het is op dit moment niet mogelijk om in je eigen land op een fatsoenlijke manier een inkomen te verdienen. Dat komt grotendeels door die koloniale voorgeschiedenis.'

Don Moussa: 'Erkennen we die koloniale erfenis?'

Peter: 'Op academisch en journalistiek niveau is er zeker erkenning van die koloniale erfenis en de redenen dat die machtsverhoudingen blijven bestaan. Maar zolang de economische macht blijft waar ze nu is, is het heel moeilijk om er iets aan te veranderen en dat is een politiek verhaal.'

Don Moussa: 'Is er ook geen sprake van een identiteitskwestie, een cultureel aspect? De huidige elites spelen eigenlijk dezelfde rol die vroeger de koloniale machthebbers speelden. En dat is alleen mogelijk met de steun van het Westen. Kan dit niet bottom-up aangepakt worden?'

Ivan: 'Dat is wat Rikolto probeert te realiseren met het ondersteunen van coöperatieve bedrijven van gezinslandbouwers, een bedrijfsvorm die draait op basisdemocratie. Maar in Congo nemen machthebbers een loopje met democratie, en zo krijgt de koosnaam van de president, 'Fatshi Béton', ook een ironische betekenis omdat dergelijke praktijken een betonnen, ondoordringbare laag lijken te gieten over de samenleving die echte democratisering onmogelijk maakt.'

Philsan: 'Ook tijdens de koloniale periode bestonden er zwarte elites. Dekoloniseren is niet enkel terugnemen wat afgenomen werd, maar ook de zwarte community die hun eigen mindset dekoloniseert.'

Terugblik en slotwoord

Marie De Meester en Sarah Bekambo ronden de avond af met een korte terugblik op de vierdelige reeks. Lies Corneillie, Leuvens Schepen van mondiaal beleid, gelijke kansen en wonen, sluit ten slotte Onze koloniale erfenis af met een dank- en slotwoord.