Met Afrikaanse roots op Vlaamse schoolbanken
Koloniale propaganda, framing ... Het koloniale verleden is geen afgesloten geschiedenis, ook niet in het onderwijs. Een verslag van de startavond van de reeks 'Onze koloniale erfenis'.
Koloniale propaganda, framing ... Het koloniale verleden is geen afgesloten geschiedenis, ook niet in het onderwijs. Een verslag van de startavond van de reeks 'Onze koloniale erfenis'.
3 OKT 2023 - Een divers panel buigt zich over de impact die onze koloniale erfenis heeft op onderwijs. Moderator Raf Njotea gaat het gesprek aan met Idesbald Goddeeris (docent Koloniale geschiedenis, KU Leuven), Reinhilde Pulinx (co-auteur ‘Diversiteit in het Hoger onderwijs’, verbonden aan UCLL), Sarah Bekambo (coördinator van Speak Up!) en Marta Micali (ambassadeur van Speak Up!). Een strak plan, want een klare kijk op verleden en heden is een goede start voor een toekomst met meer verbinding!
Deze activiteitenreeks is een initiatief van Stad Leuven en Avansa Oost-Brabant, naar het concept van Peter Verlinden en Marie Bamutese. Na elke avond volgt een verslag op de projectpagina. Veel leesplezier!
Samen met Idesbald Goddeeris duiken we in een schoolhandboek uit de jaren 50. De studenten worden op dat moment opgevoed met een koloniaal succesverhaal (vaak met racistische ondertoon), dat nu en dan gestoffeerd is met flagrante historische onwaarheden. Dat hele propaganda-discours zag al het licht in de 19de eeuw en werd vooral sterk tijdens het interbellum. Het doel: Leopold II rehabiliteren en de bevolking warm maken voor Belgisch-Congo. En die campagne wordt grondig gevoerd: via studieboeken, magazines, stripverhalen, propagandafilms enz. Ook de dag van vandaag ziet men nog beelden, straatnamen en herdenkingsplaten in de publieke ruimte die teruggaan op die periode.
We kijken met z’n allen met de nodige verbazing naar de geprojecteerde power point. Ja, de in-your-face racistische beelden of teksten doen vandaag wel de meeste wenkbrauwen fronsen. Maar de zogenaamde ‘positieve verhalen’ hebben een hardnekkig plekje veroverd in het collectieve geheugen, vertelt Goddeeris. “Dat hebben we toch goed gedaan?”, want “België heeft toch nuttige infrastructuurwerken uitgevoerd in Congo, landbouwinnovaties ingevoerd, ziekenhuizen gebouwd en scholen opgericht?”, klinkt het vaak. Maar kwamen zulke projecten eigenlijk ook ten goede aan de Congolezen? Of dienden ze in de regel vooral economische motieven van België? Kunnen we twee jaar basisonderwijs (lees: heel basic met nadruk op godsdienst en het Belgische vaderland) bestempelen als een performant onderwijsnet?
Raf Njotea peilt naar de ervaringen van onze panelleden van Speak Up! in Leuven. Marta (middelbaar scholier) kan nog steeds niet geloven dat haar geschiedenisleerkracht beweerde dat slavernij voor sommigen toch wel een goed leven was. Sarah (student aan de VUB) associeert de lessen geschiedenis in het secundair onderwijs vooral met oorlog: de wereldoorlogen, de Koude Oorlog enz. En daarna volgde dan de “geschiedenis die ik niet officieel moet geven, maar die toch belangrijk is” zoals haar leerkracht het omschreef. Over het koloniale verleden ging het dus gaan. Met de (bizarre) suggestie “Misschien kan jij daarover vertellen, Sarah?”.
Moderator Raf stelt zicht de vraag vanwaar al die verkramptheid rond het thema komt bij leerkrachten. Idesbald Goddeeris licht toe dat toen de droom van de modelkolonie aan diggelen was geslagen bij de onafhankelijkheid in 1960, er jaren van amnesie rond het thema volgden in het onderwijs. De aandacht keerde langzaam terug vanaf de jaren 80-90 en pas sinds de jaren 2010 wordt het koloniale verleden ook bekeken vanuit het oogpunt van de Congolezen zelf. Op dit moment maakt de koloniale geschiedenis deel uit van de eindtermen (noot: niet noodzakelijk het Belgische koloniale verleden), maar het vak wordt aan de KU Leuven pas grondig gedoceerd sinds 2007. In praktijk zijn heel wat actieve leerkrachten dus niet echt opgeleid rond het thema. Reinhilde Pulinx merkt op dat het thema daarenboven ook niet zo makkelijk te bespreken is in (meerstemmige) klassen en dat het dus om nog meer expertise gaat dan enkel kennis.
De koloniale erfenis heeft niet enkel een impact op het lessenpakket, maar ook op tal van andere schoolsituaties. Sarah getuigt dat van haar verwacht werd dat zij beroepsonderwijs zou kiezen na de basisschool. En dat in weerwil van haar mooie cijfers in taal- en wetenschapsvakken. De leerkracht in kwestie kon niet geloven dat zij uiteindelijk afstudeerde in een ASO-richting met klassieke talen. Haar Congolese roots speelden zonder twijfel een rol in het beeld en de verwachtingen die zij van Sarah had. Raf Njotea herkent het verhaal.
Marta legt uit hoe Speak up! als jongerenorganisatie racisme een halt wil toeroepen in Leuvense secundaire scholen. Hun ambassadeurs (zelf scholieren) zijn een aanspreekpunt om problematische situaties bloot te leggen. Die sensibilisering is nodig. Want mogelijk herken je als witte leerling het racisme niet, omdat je het niet zelf, aan den lijve, meemaakt. Speak Up! wil aanzetten tot positieve actie. Denk maar aan de lancering van de reeks huidskleurpotloodjes, in tal van tinten, en niet enkel lichtroos. Verder wil de werking van Speak Up! graag bemiddelen bij conflict, alle partijen horen en inzetten op dialoog.
Speak Up! kreeg via SOM (Samen Onderwijs Maken) ondersteuning van stad Leuven. Ze willen nu op meer zelfstandige basis verder en bekijken hoe dat financieel kan worden gerealiseerd.
Vlak voor het intermezzo werd er ingegaan op de vraag of er tijdens de koloniale periode zelf tegenwind was tegen de propaganda waar Idesbald het eerder over had. Het antwoord hierop was dat er zeker tegenwind was, maar dat deze gemarginaliseerd (klein) bleef, en niet doorstroomde naar de mainstream samenleving.
Reinhilde Pulinx voegt aan het begin van haar uiteenzetting meteen een interessant, nieuw woord toe aan ons vocabularium. Scholen zijn idealiter ‘diversiteits-responsief’: dat wil zeggen dat ze het onderwijs zo organiseren dat het positief is voor álle kinderen. Lukt dat in Vlaanderen?
Reinhilde legt de eentalige ideologie in ons onderwijs bloot. Kort gezegd: “De onderwijskwaliteit daalt, want steeds meer leerlingen spreken thuis andere talen dan het Nederlands”. Dat wordt vaak met overtuiging geponeerd en het zit ook stevig verankerd in het beleid. Denk maar aan taaltoetsen, ouders die een engagementsverklaring moeten tekenen, het bestraffen van het spreken van de thuistaal op school.
Natuurlijk is een goede kennis van het Nederlands het streefdoel. Maar is het een voorwaarde om voluit te mogen deelnemen aan het onderwijs of het resultaat van die deelname? Is het een reden om ouders op de publieke strafbank te zetten? Is onvoldoende kennis van het Nederlands een teken van onwil, van slecht burgerschap, en dus een reden voor vooroordelen en minder kansen of discriminatie?
Reinhilde pleit voor onderwijsmethodes vanuit een meertalig perspectief. Het is nog zoeken op dat vlak, maar de voordelen zijn veelbelovend. De erkenning van iemands thuistaal, is immers meteen ook de erkenning van iemands identiteit (iets wat Vlamingen goed weten). Het zorgt ervoor dat een school voor iedereen een thuis-plek kan zijn waar gevoelige thema’s op een veilige manier op tafel kunnen worden gelegd. Een must bij het streven naar hoge onderwijskwaliteit!
De 'sense of belonging' heeft impact op schoolresultaten.
Om af te sluiten werd er nog ingegaan op twee vragen vanuit het publiek. Een eerste peilde naar good practices van het omgaan met taaldiversiteit. Pulinx verwees hierbij naar nieuwe didactieken en software als hulpmiddel. Ten slotte werd er gevraagd hoe leerkrachten konden omgaan met micro-agressie, en of dit dan wel neutraal kon. Het antwoord hierop was duidelijk: als iemand racistische opmerkingen maakt dan ga je daartegenin, op zo’n moment is neutraliteit geen ding.
🤩 Met dank aan Paulina Januszewska voor de mooie sfeerbeelden van de avond!
Avansa en stad Leuven zijn op zoek naar kandidaten voor meerstemmige gesprekstafels rond het koloniale verleden. Om samen de toekomst verder vorm te geven. Heb jij ‘iets’ met Congo, Burundi of Rwanda en interesse voor ‘De conversaties’? Laat het ons weten!
Dit traject is een vervolg op de eerste editie van 'De Conversaties', een project uitgerold door KU Leuven in 2021.
