Toen politicologe Nadia Nsayi begin dit jaar een opiniestuk schreef over de gemiste kansen van het AfricaMuseum, zorgde dat voor de nodige discussie. Niet alleen bij experts, maar ook in de samenleving zorgt deze discussie over de maatschappelijke rol en focus van het AfricaMuseum voor verdeeldheid. Hoog tijd dus om een debat over de rol en focus van het AfricaMuseum te organiseren.
📸 Jo Van De Vyver
---
Als organisatie met expertise in polarisatie en dekolonisatie vinden we het belangrijk om deel te nemen aan deze discussie, ook al brengt dat uitdagingen met zich mee voor alle betrokkenen.
Maandag 10 maart gingen kunsthistorica Anne Wetsi Mpoma, AfricaMuseum-directeur Bart Ouvry en KU Leuven-historicus Karel Van Nieuwenhuyse in gesprek, onder leiding van Ama Koranteng-Umi als moderator. Tijdens het panelgesprek werd duidelijk hoe belangrijk het is om zowel de gemiste als de gegrepen kansen te erkennen. Dit is cruciaal voor de toekomst van het AfricaMuseum.
We beseften ook hoe belangrijk het is om bescheiden te blijven: erkennen dat we elk jaar beter kunnen begrijpen, evalueren en handelen. Want we willen allemaal dat het museum een plek van vernieuwing wordt. Die vernieuwing betekent echter iets anders voor elke gemeenschap en ieder individu, afhankelijk van hoe het museum en zijn geschiedenis aansluiten bij persoonlijke en collectieve ervaringen.
Anne Wetsi Mpoma benadrukte in het debat dat echte verandering enkel mogelijk is als er een oprechte wil en inspanning is om het museum toegankelijk te maken voor iedereen. We kunnen pas spreken van vooruitgang als er een grondige evaluatie is van wat we willen veranderen. Zonder een eerlijke reflectie op de gemiste kansen boeken we slechts langzaam vooruitgang en blijven oude pijnpunten ons verhinderen om nieuwe stappen te zetten.
Bart Ouvry wees op de cruciale rol van de politiek. Zonder politieke steun, zowel financieel als inhoudelijk, blijft de impact van het museum beperkt. Vernieuwing vraagt middelen en ruimte en die kunnen enkel gegarandeerd worden als ook de overheid zich actief engageert. Dit sluit aan bij de bredere discussie over het binnenbrengen van nieuwe stemmen in het museum.
Karel Van Nieuwenhuyse trok aan de alarmbel en stelt dat het AfricaMuseum een versnelling hoger moet schakelen in de deconstructie van het waarheidsregime over het koloniale verleden.
Het heersende waarheidsregime schetst een beeld van het koloniale verleden waarvan men oprecht gelooft dat het zo is verlopen. Dit beeld is zo sterk geworteld in het denken dat kritiek erop nauwelijks wordt aanvaard.
Vandaag de dag heerst binnen dit waarheidsregime de algemene overtuiging dat het koloniale verleden problematisch was, maar dat het ook positieve kanten had, zoals de aanleg van infrastructuur en verbeteringen in de geneeskunde. Daarnaast leeft het idee dat Congo tijdens de koloniale periode stabieler was dan nu en dat kolonisatie een afgesloten hoofdstuk is waar we beter niet meer op terug komen.
Dit beeld is echter niet langer houdbaar. Het botst met de ervaringen en het beeld van de diaspora én met recent historisch onderzoek over dit koloniale verleden. Onderzoek toont aan dat het kolonialisme in Congo terug te brengen is tot vier kernaspecten: geweld, racisme, winstbejag en de drang om de Congolese bevolking en samenleving om te vormen naar een Westers model. Zelfs de zogenaamd 'positieve' aspecten van de kolonisatie blijken altijd verbonden te zijn met deze vier onderliggende mechanismen.
Het kolonialisme in Congo is terug te brengen tot vier kernaspecten: geweld, racisme, winstbejag en de drang om de Congolese bevolking en samenleving om te vormen naar Westers model
Tijdens het panelgesprek werd duidelijk dat er uiteenlopende meningen bestaan over wat voor soort museum het AfricaMuseum moet zijn. Anne Wetsi Mpoma benadrukte dat veel mensen uit de Afrikaanse diaspora pleiten voor meer aandacht voor het koloniale verleden. Hoewel er al stappen in die richting zijn gezet, kunnen bezoekers dat pijnlijke verleden nog te gemakkelijk ontwijken – simpelweg door bepaalde zalen over te slaan.
Het AfricaMuseum kiest ervoor om niet alleen het koloniale verleden te tonen, maar ook onderzoek te doen naar het huidige Afrika. Die keuze om vooruit te kijken is begrijpelijk en legitiem. Toch roept dat de vraag op: kunnen we wel echt vooruitkijken zonder eerst het dominante verhaal over het koloniale verleden kritisch te bevragen, zowel binnen het museum als in de samenleving? Misschien moeten we eerst onze blik op het verleden veranderen, voordat we met een open en eerlijke blik naar het Afrika van vandaag kunnen kijken.
Kunnen we wel echt vooruitkijken zonder eerst het dominante verhaal over het koloniale verleden kritisch te bevragen, zowel binnen het museum als in de samenleving?
Als we een museum willen waar iedereen zich welkom voelt, dan is vernieuwing nodig. Echte vernieuwing vraagt om het bespreekbaar maken van machtsverhoudingen. Wie krijgt een stem? Wie wordt gehoord? En wie moet actief worden uitgenodigd om mee te bouwen aan een museum dat inclusief is? Nederigheid is hierin essentieel. Het erkennen van gemiste kansen en fouten in het verleden — vooral in de relatie met de diaspora — is een belangrijke stap naar een gezamenlijke toekomst. Hoe ongemakkelijk die erkenning ook kan zijn, ze is nodig om tot echte verbinding te komen.
We bedanken moderator Ama Koranteng-Kumi voor haar zorgvuldige begeleiding van dit complexe gesprek en uiteraard ook onze panelleden voor hun openheid, hun kritische vragen en hun gezamenlijke zoektocht naar een museum dat voor iedereen toegankelijk is.
Dit gesprek vond plaats in zowel het Nederlands als het Engels. Avansa Oost-Brabant erkent dat dit een zekere ongelijkheid met zich meebracht: debatteren en nuanceren gaat nu eenmaal makkelijker in je moedertaal.
