In de 19de eeuw was de exotische andere een uiterst populair curiosum. Zo populair dat mensentuinen miljoenen nieuwsgierigen lokten ... en tegelijk racistische beelden plantten in hoofden wereldwijd. En dat werkt helaas door tot vandaag. Verslag van een bezoek aan de nieuwe expo in het Africamuseum.
Vanuit de fascinatie voor exotische mensen en naar analogie met de andere opkomende wetenschappen, ontstond in de 19de eeuw ook het idee om de verschillende 'mensensoorten' te beschrijven en classificeren, o.a. op basis van schedelmetingen. Die raciale classificatie had als kwalijke gevolg dat er een zogezegd wetenschappelijk onderbouwde hiërarchie tussen volkeren werd vastgelegd.
De westerling werd het dominante referentiepunt van beschaving, waardoor het idee ontstond dat het zijn morele plicht was om die beschaving uit te dragen bij zogenaamd niet-beschaafden. Een 'missie' die later ook als humanitair excuus zou dienen voor economisch gemotiveerde koloniale projecten.
Ook toen waren er al kritische stemmen die zulke praktijken in vraag stelden. Maar hun geluid werd overstemd door de nieuwsgierige massa.
Wat heeft het Avansa-team geleerd?
We ontdekten dat er ook in het verleden kritiek was, maar dat de weinige tegenstemmen een druppel op de hete plaat waren. We werden geconfronteerd met westers economisch geïnspireerd racisme en exotisme dat ook in onze huidige beeldcultuur en maatschappelijke verhoudingen nog doorwerkt. Toen we oog in oog stonden met kunstinstallaties waarin de rollen werden omgedraaid, voelden we zelf hoe ongemakkelijk en oneerbiedig dat is.
Waarom is de expo interessant voor jou?
Je werpt een blik op een donker en schrijnend verleden. Op die manier schaaf je je kennis bij, maar groeit ook het besef welke invloed mensentuinen hadden en hebben op de samenleving. Je voelt hoe pijnlijk en vervelend het kan zijn als de rollen eens worden omgedraaid. Ben jij bereid om jouw tegenstem te laten weerklinken?
Wat onthoud ik?
Economische motieven kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Mensentuinen en exotische beeldvorming waren een strategie om westerse dominantie wereldwijd in de hoofden te verankeren en zo financiële uitbuiting mogelijk te maken. Schrijnend natuurlijk, zeker wanneer je bedenkt dat diezelfde beeldvorming tot vandaag doorwerkt en een deel van de wereldbevolking discrimineert.
Avansa Oost-Brabant werkt al langer rond de thema's racisme en dekoloniseren. De uitstap naar de expo Mensentuin in het Africamuseum op 21/12/21 was een interessante bijscholing voor het team.
Op 28 januari 2022 bezoeken we ook graag met jou de tentoonstelling in het Africamuseum. Ga je mee?
Vraag nooit waar een mens vandaan komt. Vraag eerder naar zijn leven, zijn moed, zijn kwaliteiten en je zult weten wat hij is.
